Hipermobilność stawów to fascynujące, choć często niedoceniane zjawisko, które dotyka znaczną część populacji. Dla jednych jest to zaledwie ciekawostka anatomiczna, dla innych może stanowić przyczynę codziennego dyskomfortu i bólu. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, czym właściwie jest hipermobilność, jakie są jej przyczyny, jak rozpoznać jej objawy oraz w jaki sposób można ją zdiagnozować za pomocą specjalistycznych testów.
Czym jest hipermobilność stawów?
Hipermobilność stawów, zwana również nadmierną ruchomością lub wiotkością stawów, to stan, w którym stawy mają większy zakres ruchu niż uznawany za typowy. Osoby z hipermobilnością mogą zginać i rozciągać swoje stawy znacznie dalej niż większość ludzi, co często bywa mylnie postrzegane jako wyjątkowa gibkość.
Hipermobilność stawów to zwiększony zakres ruchu w jednym lub wielu stawach, wykraczający poza normy fizjologiczne dla danego wieku, płci i pochodzenia etnicznego.
Warto podkreślić, że sama hipermobilność nie jest chorobą, lecz cechą fizyczną. Szacuje się, że dotyka ona około 10-20% populacji ogólnej, przy czym częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. U dzieci hipermobilność jest zjawiskiem dość powszechnym – z wiekiem elastyczność tkanek naturalnie się zmniejsza, co sprawia, że u dorosłych występuje rzadziej.
Przyczyny hipermobilności stawów
Nadmierna ruchomość stawów może wynikać z różnych czynników, zarówno wrodzonych, jak i nabytych:
Czynniki genetyczne
Najczęstszą przyczyną hipermobilności są uwarunkowania genetyczne. Osoby z hipermobilnością często mają genetycznie określoną strukturę kolagenu – kluczowego białka odpowiedzialnego za elastyczność i wytrzymałość tkanek łącznych. Zmiany w genach odpowiedzialnych za produkcję kolagenu mogą prowadzić do większej elastyczności więzadeł, ścięgien i torebek stawowych, co bezpośrednio przekłada się na zwiększony zakres ruchu.
Zaburzenia tkanki łącznej
Hipermobilność może być objawem dziedzicznych zaburzeń tkanki łącznej, takich jak:
- Zespół Ehlersa-Danlosa – grupa zaburzeń charakteryzujących się nadmierną elastycznością skóry i stawów
- Zespół Marfana – zaburzenie wpływające na tkankę łączną, serce i oczy
- Osteogenesis imperfecta (wrodzona łamliwość kości) – rzadkie zaburzenie powodujące osłabienie kości
Czynniki anatomiczne i fizjologiczne
Na rozwój hipermobilności mogą wpływać również:
- Płeć żeńska (kobiety mają naturalnie większą elastyczność tkanek dzięki hormonom, szczególnie estrogenowi)
- Wiek (dzieci i młodzież mają bardziej elastyczne stawy, które stabilizują się z upływem lat)
- Budowa anatomiczna (np. płytsze panewki stawowe, które zapewniają mniejszą stabilizację)
- Pochodzenie etniczne (badania wykazują różnice w strukturze tkanki łącznej między różnymi grupami etnicznymi)
Czynniki nabyte
W niektórych przypadkach hipermobilność może być nabyta lub spotęgowana przez:
- Intensywny trening w określonych dyscyplinach sportowych (gimnastyka, taniec, joga), gdzie elastyczność jest celowo rozwijana
- Powtarzalne przeciążenia stawów prowadzące do rozciągnięcia struktur stabilizujących
- Przebyte urazy lub operacje stawów, które mogą wpłynąć na ich stabilność
Objawy hipermobilności stawów
Manifestacja kliniczna hipermobilności może być bardzo zróżnicowana. U wielu osób nie wywołuje ona żadnych dolegliwości i może być nawet korzystna (np. w niektórych dyscyplinach sportowych), podczas gdy u innych może prowadzić do znacznych problemów zdrowotnych wpływających na codzienne funkcjonowanie.
Objawy fizyczne
Podstawowe objawy fizyczne hipermobilności to:
- Możliwość wykonywania ruchów w stawach o nadzwyczajnym zakresie
- Zdolność do przyjmowania nietypowych pozycji ciała (np. dotykanie kciukiem do przedramienia)
- Możliwość przeprostu stawów (np. kolan czy łokci wyginających się „do tyłu”)
- „Wystrzelanie” lub „przeskakiwanie” stawów podczas ruchu
Dolegliwości towarzyszące
Osoby z hipermobilnością mogą doświadczać:
- Bólu stawów, szczególnie pod koniec dnia lub po wysiłku fizycznym
- Częstych zwichnięć i podwichnięć stawów, nawet przy niewielkim obciążeniu
- Przewlekłego zmęczenia wynikającego z ciągłego napięcia mięśniowego
- Szybszego męczenia się mięśni, które muszą intensywniej pracować dla stabilizacji stawów
- Zaburzeń propriocepcji (świadomości ułożenia ciała w przestrzeni), co może prowadzić do niezgrabności ruchowej
- Płaskostopia będącego efektem osłabienia struktur podtrzymujących łuk stopy
- Żylaków wynikających z osłabienia ścian naczyń krwionośnych
- Problemów z tkankami miękkimi (np. zespoły przeciążeniowe, zapalenia ścięgien)
Zespół hipermobilności stawów rozpoznaje się, gdy nadmiernej ruchomości stawów towarzyszą przewlekłe dolegliwości bólowe i inne objawy, znacząco wpływające na jakość życia. Jest to już stan kliniczny wymagający odpowiedniego postępowania terapeutycznego.
Diagnostyka hipermobilności – testy kliniczne
Diagnoza hipermobilności opiera się głównie na badaniu klinicznym i specjalistycznych testach oceniających zakres ruchu w stawach. Właściwa diagnoza jest kluczowa, ponieważ pozwala odróżnić bezobjawową hipermobilność od zespołu hipermobilności wymagającego leczenia.
Skala Beightona
Najczęściej stosowanym narzędziem diagnostycznym jest skala Beightona, która ocenia zdolność do wykonania pięciu manewrów:
1. Bierne odgięcie małego palca ręki powyżej 90° (1 punkt za każdą rękę)
2. Bierne przyłożenie kciuka do przedramienia (1 punkt za każdą rękę)
3. Przeprost łokcia powyżej 10° (1 punkt za każdą rękę)
4. Przeprost kolana powyżej 10° (1 punkt za każdą nogę)
5. Możliwość położenia dłoni płasko na podłodze przy wyprostowanych kolanach (1 punkt)
W skali Beightona można uzyskać maksymalnie 9 punktów. Wynik 4 lub więcej punktów sugeruje uogólnioną hipermobilność stawów.
Kryteria Brighton
Bardziej rozbudowanym narzędziem są kryteria Brighton, które oprócz skali Beightona uwzględniają również inne objawy, takie jak:
- Bóle stawów trwające ponad 3 miesiące w czterech lub więcej stawach
- Zwichnięcia lub podwichnięcia więcej niż jednego stawu lub tego samego stawu wielokrotnie
- Zmiany zapalne tkanek miękkich (zapalenie ścięgien, torebki stawowej, entezopatie)
- Nadmierna elastyczność skóry, jej zwiększona rozciągliwość lub tendencja do bliznowacenia
- Objawy ze strony narządu wzroku, jak opadające powieki czy krótkowzroczność
- Żylaki, przepukliny, wypadanie narządów miednicy lub odbytnicy
Inne metody diagnostyczne
W procesie diagnostycznym mogą być również wykorzystywane:
- Test Wynna-Parkesa (ocena hipermobilności kręgosłupa przez pomiar zakresu rotacji)
- Test Rotesa (ocena stabilności stawu kolanowego podczas ruchu)
- Badania obrazowe (RTG, MRI) – nie do potwierdzenia hipermobilności, ale do wykluczenia innych patologii stawowych
- Badania genetyczne – w przypadku podejrzenia dziedzicznych zaburzeń tkanki łącznej, zwłaszcza gdy występują objawy systemowe
Kiedy zgłosić się do specjalisty?
Sama hipermobilność nie zawsze wymaga interwencji medycznej. Warto jednak skonsultować się z lekarzem, gdy elastyczność stawów zaczyna negatywnie wpływać na codzienne funkcjonowanie lub powoduje ból. Szczególnie istotne jest zgłoszenie się do specjalisty, gdy występują:
- Przewlekły ból stawów utrzymujący się dłużej niż kilka tygodni
- Nawracające zwichnięcia lub podwichnięcia, zwłaszcza przy niewielkim obciążeniu
- Uczucie niestabilności stawów podczas codziennych czynności
- Znaczne ograniczenie codziennej aktywności z powodu bólu lub lęku przed urazem
- Hipermobilność w połączeniu z innymi niepokojącymi objawami (np. nieprawidłowości skórne, problemy z sercem, zaburzenia widzenia)
Diagnostyką i leczeniem hipermobilności zajmują się głównie reumatolodzy, ortopedzi oraz fizjoterapeuci. W przypadku podejrzenia genetycznych zaburzeń tkanki łącznej wskazana może być również konsultacja genetyczna, która pomoże określić przyczynę i potencjalne ryzyko dla innych członków rodziny.
Hipermobilność stawów, choć dla wielu osób pozostaje bezobjawowa, dla innych może stanowić przyczynę przewlekłych dolegliwości. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie postępowanie terapeutyczne, obejmujące zazwyczaj ukierunkowane ćwiczenia wzmacniające i stabilizujące, mogą znacząco poprawić jakość życia osób dotkniętych tym stanem. Kluczowe jest zrozumienie, że hipermobilność to nie tylko zwiększona elastyczność, ale cecha, która może wymagać odpowiedniego zarządzania przez całe życie.