Złamanie Collesa to powszechny uraz nadgarstka, wynikający z upadku na wyprostowaną rękę, charakterystyczny deformacją typu „widelec” w dystalnej części kości promieniowej. Nasz artykuł wyjaśnia anatomię urazu, diagnostykę z RTG i TK, strategie leczenia – od gipsu po operacje z płytkami – oraz kluczową rehabilitację zapobiegającą powikłaniom jak zespół cieśni nadgarstka. Dowiedz się, jak szybko wrócić do pełnej sprawności, niezależnie od wieku czy przyczyny urazu
Upadek na wyprostowaną rękę to jeden z najczęstszych mechanizmów urazów, z jakimi spotykamy się na ostrym dyżurze ortopedycznym. Często kończy się on diagnozą, która dla pacjenta brzmi tajemniczo, a dla lekarza jest chlebem powszednim: złamanie Collesa. Jest to specyficzny rodzaj złamania dystalnej części kości promieniowej, który – choć powszechny – wymaga precyzyjnego procesu diagnostycznego i leczniczego, aby uniknąć trwałych powikłań. W tym artykule przeprowadzimy Cię przez anatomię problemu, proces leczenia oraz kluczową dla powrotu do zdrowia rehabilitację.
Anatomia i mechanizm urazu: Co dzieje się w Twoim nadgarstku?
Aby zrozumieć istotę tego urazu, musimy spojrzeć na anatomię przedramienia. Kość promieniowa, biegnąca po stronie kciuka, wraz z kością łokciową tworzy rusztowanie dla mięśni przedramienia i łączy się z kośćmi nadgarstka, tworząc staw promieniowo-nadgarstkowy. Złamanie typu Collesa dotyczy nasady dalszej kości promieniowej, czyli fragmentu znajdującego się najbliżej dłoni. Kluczową cechą odróżniającą ten uraz od innych jest kierunek przemieszczenia. Mamy tu do czynienia z grzbietowym przemieszczeniem dalszego odłamu kości, co w literaturze medycznej często określa się mianem deformacji typu „widelec” (bądź „bagnet”), ze względu na charakterystyczne zniekształcenie nadgarstka widoczne gołym okiem.
Złamanie to jest klasycznym wynikiem upadku, podczas którego instynktownie wyciągamy ręce przed siebie, aby amortyzować uderzenie o podłoże. Siła uderzenia przenoszona jest przez kości nadgarstka na kość promieniową, która ulega pęknięciu powyżej powierzchni stawowej. Choć uraz ten może przytrafić się w każdym wieku, statystyki wskazują na dwie główne grupy ryzyka. Pierwszą są osoby starsze, u których osteoporoza osłabia strukturę beleczkową kości, sprawiając, że nawet błahy upadek z własnej wysokości kończy się złamaniem. Drugą grupę stanowią ludzie młodzi, u których do uszkodzenia dochodzi w wyniku działania dużej energii – są to często wypadki komunikacyjne, upadki z dużej wysokości lub urazy podczas uprawiania sportów kontaktowych.
Rola specjalisty i diagnostyka wstępna
Współczesna chirurgia ręki to dziedzina, która kładzie ogromny nacisk nie tylko na wygojenie kości, ale przede wszystkim na zachowanie funkcji chwytnej i precyzji ruchów dłoni. Dlatego tak niezwykle ważne jest, aby nie bagatelizować objawów po upadku. Złamanie Collesa objawy ma zazwyczaj dość gwałtowne: pojawia się silny ból, narastający obrzęk okolicy nadgarstka, a także wyraźne ograniczenie ruchomości. Próba poruszania palcami może być bolesna, a sam nadgarstek może być tkliwy przy dotyku, zwłaszcza po stronie dłoniowej nadgarstka. Jeśli doszło do znacznego przemieszczenia, deformacja konturu ręki jest widoczna natychmiast.
Podstawą diagnostyki jest badanie fizykalne oraz obrazowanie. Standardem jest wykonanie zdjęcia RTG w dwóch projekcjach: przednio-tylnej (projekcji AP) oraz bocznej. Pozwala to ocenić, czy mamy do czynienia ze złamaniem wieloodłamowym, czy linia złamania wchodzi do stawu i jak bardzo odłamy uległy przemieszczeniu. Niestety, w skomplikowanych przypadkach, gdzie uszkodzeniu uległa powierzchnia stawowa, klasyczny rentgen bywa niewystarczający do zaplanowania precyzyjnej interwencji chirurgicznej.
Zaawansowane obrazowanie w planowaniu leczenia
W sytuacjach wątpliwych, szczególnie gdy podejrzewamy wielomiejscowe uszkodzenia struktury kostnej lub gdy planowane jest skomplikowane leczenie operacyjne, istotną rolę może odegrać tomografia komputerowa. Badanie to pozwala na trójwymiarową rekonstrukcję odłamów kostnych, co jest pomocne dla chirurga planującego zespolenie. Dokładna ocena, jak ustawione są względem siebie fragmenty dystalnej części kości promieniowej, determinuje wybór metody stabilizacji. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak przebiega to badanie i jak precyzyjne obrazy można uzyskać za jego pomocą, warto zajrzeć tutaj: https://cmgamma.pl/specjalizacja/tomografia-komputerowa-tk/, gdzie szczegółowo opisano możliwości obecnej diagnostyki obrazowej w urazach ortopedycznych.
Oprócz oceny struktur kostnych, lekarz musi również brać pod uwagę stan tkanek miękkich. Silny uraz często powoduje napięcie powięzi i masywny obrzęk, co może prowadzić do kompresji struktur nerwowych. Czasami, aby ocenić uszkodzenia więzadeł (np. kompleksu chrząstki trójkątnej) czy ścięgien, konieczne może być wykonanie badania rezonans magnetyczny, choć w ostrej fazie po złamaniu Collesa tomografia jest zazwyczaj badaniem pierwszego wyboru ze względu na obrazowanie kości.
Strategie leczenia: Od gipsu po tytanowe płytki
Właściwe leczenie jest uzależnione od wielu czynników: wieku pacjenta, jego aktywności życiowej, stopnia przemieszczenia oraz stabilności złamania. W przypadku złamań stabilnych, bez przemieszczenia lub po skutecznym nastawieniu (repozycji), stosuje się leczenie zachowawcze. Polega ono na założeniu opatrunku gipsowego, zazwyczaj obejmującego przedramię i dłoń, w lekkim zgięciu dłoniowym i odchyleniu łokciowym. Unieruchomienie trwa zazwyczaj od 4 do 6 tygodni. W tym czasie niezwykle ważne są regularne kontrole radiologiczne, aby upewnić się, że nie dochodzi do wtórnego przemieszczenia się odłamów wewnątrz gipsu.
Jeśli jednak mamy do czynienia ze złamaniem niestabilnym, otwartym lub takim, którego nie da się utrzymać w poprawnej pozycji w gipsie, konieczne jest leczenie operacyjne. Współczesna medycyna dąży do jak najszybszego przywrócenia funkcji kończyny, dlatego coraz częściej, nawet u osób starszych, stosuje się otwartą repozycję i stabilizację wewnętrzną (ORIF) za pomocą płytek dłoniowych i śrub. Taka interwencja chirurgiczna pozwala na idealne odtworzenie powierzchni stawowej i znacznie wcześniejsze rozpoczęcie rehabilitacji, często bez konieczności długotrwałego noszenia ciężkiego gipsu. Decyzja o metodzie leczenia zależy finalnie od preferencji chirurga oraz indywidualnych uwarunkowań pacjenta.
Potencjalne powikłania i zagrożenia
Niezależnie od wybranej metody, złamanie kości promieniowej niesie ze sobą ryzyko powikłań. Jednym z najpoważniejszych wczesnych problemów jest zespół cieśni nadgarstka. Obrzęk tkanek lub bezpośredni ucisk odłamu kostnego na nerw pośrodkowy może wywołać drętwienie palców, zaburzenia czucia i ból. Wymaga to szybkiej reakcji, a czasem nawet natychmiastowego odbarczenia nerwu. Innym problemem może być zespół Sudecka (CRPS), charakteryzujący się patologicznym bólem i zaburzeniami ukrwienia, dlatego tak ważne jest monitorowanie bólu i koloru skóry dłoni po założeniu opatrunku.
Długofalowo, niewłaściwie wygojone złamanie może prowadzić do ograniczenia ruchomości nadgarstka (szczególnie w zgięciu grzbietowym i dłoniowym) oraz rozwoju wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawu. Skrócenie kości promieniowej w wyniku kompresji odłamów może zaburzyć mechanikę stawu promieniowo-łokciowego dalszego, powodując ból po stronie małego palca i trudności w ruchach obrotowych przedramienia (supinacji i pronacji).
Rehabilitacja: Klucz do powrotu do sprawności
Proces leczenia nie kończy się na zdjęciu unieruchomienia czy wygojeniu rany pooperacyjnej. To właśnie rehabilitacja ma decydujące duże znaczenie dla odzyskania pełnej sprawności. Już w trakcie noszenia gipsu pacjent powinien wykonywać ćwiczenia barku, łokcia i palców, aby zapobiec sztywności sąsiednich stawów i wspomóc „pompę mięśniową”, co redukuje obrzęk. Zaleca się również ćwiczenia izometryczne mięśni przedramienia pod opatrunkiem, co pozwala utrzymać napięcie mięśniowe bez wykonywania ruchu w stawie.
Po uzyskaniu zrostu kostnego i zdjęciu gipsu rozpoczyna się intensywna praca z fizjoterapeutą. Początkowo skupiamy się na delikatnym przywracaniu zakresu ruchu – od prostych ruchów czynnych, po techniki mobilizacji stawów. Ćwiczenia obejmują zginanie i prostowanie nadgarstka, odchylenia na boki oraz rotacje przedramienia. Stopniowo wprowadza się ćwiczenia oporowe mające na celu odbudowę siły mięśniowej, która po tygodniach bezczynności ulega znacznemu osłabieniu. Czas ćwiczeń i ich intensywność muszą być dobrane indywidualnie, aby nie przeciążyć gojących się tkanek. Ważna jest również praca nad proprioccepcją (czuciem głębokim), co zmniejsza ryzyko ponownych urazów w przyszłości.
Podsumowując, złamanie Collesa to poważny uraz, którego nie należy lekceważyć. Niezależnie od tego, czy przyczyną była osteoporoza u osoby starszej, czy upadek z dużej wysokości u młodego sportowca, kluczem do sukcesu jest szybka diagnoza, precyzyjne nastawienie odłamów (często z wykorzystaniem tomografii) i konsekwentna rehabilitacja. Tylko holistyczne podejście zapewnia powrót ręki do pełnej funkcjonalności.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Jak długo trwa leczenie i powrót do sprawności po złamaniu Collesa?
Zrost kostny następuje zazwyczaj w ciągu 6–8 tygodni, co pozwala na zdjęcie gipsu. Jednak powrót do pełnej sprawności funkcjonalnej zajmuje znacznie więcej czasu, zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy intensywnej rehabilitacji. W przypadku leczenia operacyjnego ruchomość można zacząć ćwiczyć wcześniej, ale całkowity czas przebudowy kości pozostaje podobny.
Czy każde złamanie Collesa wymaga operacji?
Nie, większość prostych, stabilnych złamań bez przemieszczenia lub z niewielkim przemieszczeniem leczy się z powodzeniem zachowawczo w opatrunku gipsowym. Operacja jest konieczna w przypadku złamań niestabilnych, wieloodłamowych, z dużym przemieszczeniem lub obejmujących powierzchnię stawową, aby zapobiec trwałym deformacjom i utracie funkcji.
Jakie są najczęstsze objawy źle zrośniętego złamania Collesa?
Do najczęstszych objawów należą: widoczne zniekształcenie nadgarstka (deformacja typu „widelec”), przewlekły ból, znaczne ograniczenie ruchomości (szczególnie przy próbie odwracania dłoni grzbietem do dołu) oraz osłabienie siły chwytu. Może to również prowadzić do szybszego rozwoju zmian zwyrodnieniowych w stawie nadgarstkowym.
Źródła:
https://cmgamma.pl/baza-wiedzy/zlamanie-collesa/
https://www.gazetazoliborza.pl/artykul/5501,rzs-cichy-zlodziej-sprawnosci-kompleksowy-przewodnik-po-reumatoidalnym-zapaleniu-stawow