Żylaki powrózka nasiennego to schorzenie, które dotyka znaczący odsetek mężczyzn, szczególnie w wieku reprodukcyjnym. Mimo że często nie powoduje poważnych dolegliwości, może istotnie wpływać na jakość życia oraz płodność. Poznaj przyczyny, objawy oraz skuteczne metody leczenia tego powszechnego problemu urologicznego.
Czym są żylaki powrózka nasiennego?
Żylaki powrózka nasiennego (varicocele) to nieprawidłowe rozszerzenie i skręcenie żył w obrębie powrózka nasiennego, który zawiera naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nasieniowód biegnący do jądra. Schorzenie to występuje najczęściej po lewej stronie (w około 85-90% przypadków), co bezpośrednio wiąże się z anatomią układu żylnego – lewa żyła jądrowa uchodzi pod kątem prostym do żyły nerkowej, co znacząco sprzyja zaburzeniom odpływu krwi.
Żylaki powrózka nasiennego dotykają około 15-20% ogólnej populacji mężczyzn, ale występują aż u 35-40% mężczyzn zmagających się z problemami z płodnością.
Mechanizm powstawania żylaków związany jest z niewydolnością zastawek żylnych, co prowadzi do wstecznego przepływu krwi i zwiększonego ciśnienia w żyłach powrózka. Z czasem naczynia te ulegają rozszerzeniu i charakterystycznemu skręceniu, tworząc żylaki wyczuwalne podczas badania.
Przyczyny powstawania żylaków powrózka nasiennego
Do głównych czynników przyczyniających się do rozwoju żylaków powrózka nasiennego należą:
- Anatomiczne predyspozycje – wspomniane już ujście lewej żyły jądrowej do żyły nerkowej pod kątem prostym
- Genetyczne uwarunkowania – osłabiona struktura ściany naczyń żylnych
- Zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej – wynikające z regularnego podnoszenia ciężarów, przewlekłych zaparć czy długotrwałego stania
- Brak lub niewydolność zastawek żylnych w żyłach powrózka nasiennego
- Ucisk na żyły nerkowe przez inne struktury anatomiczne
W rzadkich przypadkach żylaki powrózka nasiennego mogą być pierwszym objawem poważniejszych chorób, takich jak guzy nerki czy zaburzenia przepływu krwi przez żyłę główną dolną. Dlatego właściwa diagnostyka ma kluczowe znaczenie.
Objawy żylaków powrózka nasiennego
Żylaki powrózka nasiennego mogą przebiegać bezobjawowo, szczególnie we wczesnym stadium. Gdy pojawiają się dolegliwości, najczęściej obejmują one:
- Tępy, ciągnący ból lub dyskomfort w mosznie – nasilający się podczas stania, wysiłku fizycznego lub pod koniec dnia
- Uczucie ciężkości w mosznie – często opisywane jako „ciągnięcie w dół”
- Widoczne lub wyczuwalne palpacyjnie poszerzone, kręte naczynia żylne w obrębie moszny, przypominające „worek robaków”
- Asymetria moszny – strona z żylakami może być wyraźnie powiększona
- Atrofia (zmniejszenie) jądra po stronie występowania żylaków – w zaawansowanych przypadkach
- Problemy z płodnością – obniżona jakość nasienia, zmniejszona liczba plemników, zaburzenia ich ruchliwości i morfologii
Charakterystyczną cechą żylaków powrózka nasiennego jest nasilanie się objawów pod wpływem ciepła, długotrwałego stania oraz wysiłku fizycznego, a zmniejszanie podczas leżenia, co związane jest z wpływem grawitacji na przepływ krwi.
Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego
Diagnoza żylaków powrózka nasiennego opiera się na kilku uzupełniających się metodach:
Badanie fizykalne
Podstawową metodą diagnostyczną jest dokładne badanie fizykalne przeprowadzane przez urologa lub androloga. Polega ono na oglądaniu i badaniu palpacyjnym moszny w pozycji stojącej i leżącej, często z wykonaniem próby Valsalvy (napięcie mięśni brzucha przy zamkniętej głośni). Lekarz może sklasyfikować żylaki w trzystopniowej skali:
- I stopień – wyczuwalne tylko podczas próby Valsalvy
- II stopień – wyczuwalne w pozycji stojącej bez dodatkowych manewrów
- III stopień – widoczne gołym okiem jako wyraźne poszerzenie worka mosznowego
Badania obrazowe
Do potwierdzenia diagnozy oraz dokładnej oceny zaawansowania schorzenia stosuje się:
- Badanie ultrasonograficzne (USG) moszny – podstawowa metoda obrazowa, nieinwazyjna i bezpieczna, pozwalająca na precyzyjną ocenę żył powrózka nasiennego, ich średnicy oraz stanu jąder
- Badanie USG z funkcją Dopplera – umożliwia dynamiczną ocenę kierunku przepływu krwi w żyłach powrózka, co jest kluczowe dla potwierdzenia diagnozy
- Wenografia jądrowa – rzadziej stosowana, inwazyjna metoda polegająca na podaniu kontrastu do żył jądrowych i obrazowaniu przepływu, wykorzystywana głównie w nietypowych przypadkach
Badania dodatkowe
W przypadku podejrzenia wpływu żylaków na płodność wykonuje się:
- Badanie nasienia (seminogram) – kompleksowa ocena parametrów nasienia, takich jak liczba, ruchliwość i morfologia plemników
- Badania hormonalne – ocena poziomu testosteronu, FSH, LH i innych hormonów wpływających na płodność i funkcje jąder
Metody leczenia żylaków powrózka nasiennego
Nie wszystkie przypadki żylaków powrózka nasiennego wymagają aktywnego leczenia. Wskazaniami do interwencji terapeutycznej są:
- Dolegliwości bólowe lub dyskomfort istotnie wpływający na jakość życia
- Atrofia (zmniejszenie) jądra
- Problemy z płodnością powiązane z obecnością żylaków
- Żylaki III stopnia u młodych chłopców i nastolatków, które mogą wpłynąć na rozwój jąder
Leczenie zachowawcze
W przypadku niewielkich dolegliwości można zastosować metody zachowawcze:
- Noszenie odpowiedniej bielizny – podtrzymującej mosznę i zmniejszającej uczucie ciężkości
- Unikanie długotrwałego stania i ciężkich wysiłków fizycznych – które nasilają objawy
- Stosowanie zimnych okładów w przypadku nasilenia dolegliwości bólowych
- Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – doraźnie przy nasileniu bólu
Należy wyraźnie podkreślić, że leczenie zachowawcze nie prowadzi do wyleczenia żylaków, a jedynie łagodzi objawy. Nie wpływa na poprawę parametrów nasienia ani nie zapobiega atrofii jądra.
Leczenie chirurgiczne
Najskuteczniejszą metodą leczenia żylaków powrózka nasiennego jest zabieg chirurgiczny. Dostępnych jest kilka zaawansowanych technik:
- Klasyczna warikocelektomia – operacja z dostępu pachwinowego, zaotrzewnowego lub mosznowego, polegająca na precyzyjnym podwiązaniu i przecięciu niewydolnych żył
- Mikrochirurgiczna warikocelektomia – zabieg wykonywany z użyciem mikroskopu operacyjnego, charakteryzujący się najwyższą skutecznością i najniższym ryzykiem powikłań, umożliwiający zachowanie tętnicy jądrowej i naczyń limfatycznych
- Laparoskopowa warikocelektomia – małoinwazyjna technika, wykonywana przez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych, zapewniająca szybki powrót do codziennych aktywności
Embolizacja żylaków powrózka nasiennego
Interesującą alternatywą dla leczenia chirurgicznego jest zabieg radiologiczny – embolizacja. Polega on na wprowadzeniu cienkiego cewnika przez żyłę udową do niewydolnych żył powrózka nasiennego i zamknięciu ich za pomocą specjalnych substancji (spirale, klej tkankowy). Głównymi zaletami tej metody są:
- Mała inwazyjność procedury
- Krótki czas zabiegu (zwykle 30-60 minut)
- Szybki powrót do codziennych aktywności (często już następnego dnia)
- Brak blizn zewnętrznych
- Możliwość wykonania w znieczuleniu miejscowym
Skuteczność embolizacji jest porównywalna z metodami chirurgicznymi, choć w niektórych przypadkach może być konieczne powtórzenie zabiegu ze względu na możliwość rekanalizacji zamkniętych naczyń.
Powikłania i rokowania
Nieleczone żylaki powrózka nasiennego mogą prowadzić do poważnych konsekwencji:
- Przewlekłego bólu moszny znacząco obniżającego komfort życia
- Postępującej atrofii jądra
- Narastających problemów z płodnością
- Obniżenia poziomu testosteronu i związanych z tym konsekwencji
Skuteczność leczenia operacyjnego wynosi 85-95%, przy czym najlepsze wyniki osiąga się stosując techniki mikrochirurgiczne. U 70-80% mężczyzn z problemami z płodnością obserwuje się istotną poprawę parametrów nasienia po zabiegu, a u około 40-60% dochodzi do naturalnego zapłodnienia w ciągu 1-2 lat od operacji.
Powikłania po zabiegach chirurgicznych są stosunkowo rzadkie i mogą obejmować:
- Nawrót żylaków (5-15% przypadków)
- Wodniaki jądra
- Uszkodzenie tętnicy jądrowej prowadzące do atrofii jądra
- Infekcje rany operacyjnej
Żylaki powrózka nasiennego to częste schorzenie, które w większości przypadków można skutecznie leczyć. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnoza i odpowiednie postępowanie, szczególnie u młodych mężczyzn oraz tych, którzy planują posiadanie potomstwa. Regularne badania urologiczne i samokontrola moszny mogą pomóc w wykryciu problemu na wczesnym etapie, zwiększając szanse na skuteczne leczenie i zapobieganie powikłaniom.